هنر خاتم کاری

اگر به اصفهان سفر کرده  و به بازار سری بزنید، در میان انبوهی از صنایع دستی زیبا و اصیل، میتوانید وسایل چوبی ،از جعبه تا جاسوئیچی، با نقش و نگارهای زیبا  پیدا کنید. که به اشکال هندسی مربع و هشت ضلعی تزیین شده اند. نام این صنایع دستی زیبا خاتم کاری است؛ هنری اصیل که مبدا آن شهر اصفهان بوده و قدمت زیادی دارد.این روزها متقاضی خاتم به اندازه ای است که حتی میتوان با خرید آنلاین آن را از فروشگاه اینترنتی تهیه کرد.

خاتم کاری چیست؟

در دایره المعارف فارسی، مقابل واژه خاتم کاری نوشته است. “هنر آراستن سطح اشیاء به صورتی شبیه موزائیک، با مثلث های کوچک و طرح های گوناگون “. در واقع هنر خاتم کاری یکی از هنر های دستی ایرانی است که امروزه  از آن برای تزئین بسیاری از وسایل  استفاده شده  تا اصالت هنر ایرانی به نمایش گذاشته شود.

پیشینه هنر خاتم به دوران قبل از صفویه و در عهد استیلای ایلخان مغول بر ایران برمیگردد. هر چند که برخی این هنر را به دوران ایلخانی نسبت داده و برخی نیز هنر خاتم کاری را جز معجزه های حضرت ابراهیم می دانند.

برخی نیز بر این باورند ، شیوه دیگری از خاتم کاری، که با روش امروز کمی متفاوت است، پیش از ظهور اسلام رواج داشته. در دوران گذشته چوب های یکرنگ مکعبی را به اضلاع  کوچکتر بریده و با طرح های گوناگون ، بر روی یک صفحه دیگر به وسیله میخ می چسبانند؛ اما به مرور روش تولید خاتم کاری متفاوت از گذشته شد.

خاتم کاری چطور ساخته میشود

به طور کلی مراحل ساخت خاتم کاری را میتوان  اینگونه تقسیم بندی کرد:

1.ابزار مورد نظر را بر اساس طرح و شکل آماده میکنیم

 2.طرح اولیه را میکشیم

3.قطعه ها را بریده و پرس میکنیم

4.زیرساخت (سطحی که هنر خاتم روی آن پیاده می‌شود)را تعیین میکنیم

5.برش‌های خاتم روی سطح زیرساخت میچسبانیم

6.محصول بدست آمده را روغنکاری میکنیم

برای خاتم کاری ابتدا نیاز به وسایلی مانند گیره فلزی، تیز سوهان، چکش، گاز انبر، اره سیم ساب دار، مثلث ساب، مغار، متر فلزی، خط کش ثابت و خط کش تیردار، گونیا و پرگار داریم.  بعد از تهیه این ابزار و همچنین تهیه چوب، استخوان یا فلز مناسب، آنها را  به صورت منشورهای مثلث القاعده ، برش عرضی میدهیم؛ با چسب مخصوص یا سریش قطعات نازک را با نظم روی  یک ورقه نازک چوبی چسبانده؛ پس از خشک شدن، ورقه ها را روی اشیای مورد نیاز  برای تزئین نصب می کنیم و در نهایت آن را با روغن جلا می دهیم.

روغن کاری خاتم

برای براق شدن خاتم و حفاظت آن در مقابل رطوبت، گرما و سرما به آن روغن می زنند . در گذشته  برای این کار از روغن جلا یا سندلوس استفاده میشد . امروزه روغن هاویلوکس واز پلی استر برای جلا دادن و روغنکاری خاتم مورد استفاده قرار میگیرد.

همچنین در گذشته‌ها خاتم کاری اصفهان دربازار تنها به رنگ سبز بود  که به شیوه رنگ زنگاری تهیه می‌شد؛ اما امروزه  با وجود مواد اولیه‌ای اعم از فوفل، عناب کمیاب و غیره رنگ‌های متنوع زیادی برای تهیه مثلث‌های رنگی در این ظروف به وجود آمده است.

چوب های عناب، نارنج، افرا، گردو، تبریزی، شمشاد، آبنوس، فوفل و بتم و استخوان های شتر، اسب، گاو، همچنین عاج طبیعی فیل و عاج مصنوعی  از مواد مناسب برای خاتم کاری به شمار می روند.

 انواع محصولات خاتم کاری شده

از آنجایی که خاتم کاری یکی از صنایع دستی محبوب در میان ایرانی ها و حتی خارج از ایران است؛ امروزه بسیاری از وسایل را به وسیله این هنر تزئین میکنند.  از جمله  محصولات میتوان به  سرویس چای خوری مسی،گلدان مسی خاتم کاری ، تولید شکلات خوری ،تولید خاویار خوری خاتم کاری مسی و چوبی،سرویس آجیل خوری ،سنگاب خاتم کاری روی مس،جا خودکاری نفیس ، آینه و شمعدان ،سنبلدان خاتم کاری مسی، خودکار ، پیپ  و جاسونیچی خاتم کاری اشاره کرد.

چطور بفهمیم که خاتم کاری مرغوب است؟!

 اگر روی سطح محصول مورد نظر دست کشیدید و مطمئن شدید که سطح صافی دارد و جای از کار خالی نیست. اگر مواد و مصالح به کار رفته در ساخت خاتم به طور یکنواخت توزیع شده اند. و به مرور زمان تغییر رنگ یا تغییر شکل نداده اند.اگر چنانچه بعد از ساخت ترمیم روی کار صورت گرفته آنقدر ظریف باشد که دیده نشود و در نهایت،  قرینه بودن تمامی گل ها و اشکال در سطح کار و زوایا و اضلاع میتواند نشان از مرغوب بودن خاتم کاری مورد نظر شما باشد.

همچنین، رنگ کاری و روکش دادن محصول بایستی ماهرانه و بدون خدشه و هر عیبی باشد و طرح ها با ظرافت طراحی شده باشد.

چطور از محصولات خاتم نگهداری کنیم؟!

بنابر آنچه گفته شد، محصولات خاتم کاری جز ارزشمند ترین صنایع دستی محسوب میشود. که میتوان تا سالها از آن استفاده کرد به شرطی که روش نگهداری از این محصول را بدانید.

مهمترین مسئله ای که میتواند به خاتم کاری آسیب برساند ضربه  است؛ چرا که باعث ریزش قطعات خاتم از روی محصول می‌شود به همین دلیل باید مراقب باشید محصولات خاتم را در معرض ضربه قرار ندهید. همچنین محصولات خاتم کاری را باید  دور از وسایل تیز قرار دهید تا دچار خراشیدگی نشوند.نکته مهم دیگر این است که محصولات خاتم کاری از  رطوبت دور باشند. رطوبت میتواند باعث سست شدن اجزا خاتم و کنده شدن آن شود.حتی گاهی اوقات تمیز کردن خاتم با دستمال مرطوب هم میتواند برای محصول خاتم آسیب زا باشد. در نظر داشته باشید که  برای تمیز کردن خاتم نیازی به استفاده کردن از شوینده‌های خاص نیست یک دستمال نرم که کمی نمدار باشد میتواند وسیله شما را به خوبی تمیز کند. فقط باید مراقب باشید که فشار زیادی بر روی محصولات وارد نکنید.

خاتم کاری اصیل  را از کجا تهیه کنیم

برای خرید خاتم کاری اصل، بهتر است به فروشگاه های معتبر صنایع دستی بروید. برخی از فروشگاه های صنایع دستی صرفا به فروش انواع وسایل خاتم کاری شده می پردازند. علاوه بر این میتوانید از فروشگاه های اینترنتی معتبر هم چون گالری صنایع دستی می دس کار خرید آنلاین داشته و به را حتی محصول مورد نظر خود را تهیه نمایید.