صنایع دستی مرواربافی

به شهر گیلان که سفر کنید با انواع و اقسام صنایع دستی چوبی و حصیری برخورد خواهید کرد. وسایلی که به زیباترین شکل ممکن خلق شده اند و جا در دل گردشگران باز کرده اند. یکی از این سوغات هایی که طرفداران زیادی دارد،صنایع دستی مرواربافی از شاخه های محصولات حصیری است.

مرواربافی هنری است که با درهم تنیده شدن شاخه های مروار بدست می آید. درواقع مروار (ترکه بید) گیاهی از تیره درخت بید است که به صورت خودرو رشد می کند. فصل  رشد این گیاه پاییز بوده و اغلب در آن زمان برداشت می شود. یک مروار باف از شاخه های بسیار نازک این گیاه به ساخت و تولید انواع وسایل حصیری خواهد پرداخت. این گیاه علاوه بر گیلان در شهر ملایر در استان همدان نیز رشد کرده و بر اساس همین مسئله، صنعت مروار بافی درآن منطقه نیز وجود دارد.

شروع صنعت مرواربافی

به گفته هنرمندان قدیمی، آستانه اشرفیه اولین خاستگاه صنایع دستی مرواربافی است. اما بعد از آنکه این هنر مورد استقبال قرار گرفت، شهرهای شرقی استان گیلان نیز شروع به ساخت اجناس با این تکنیک کرد و رفته رفته این صنعت در کل استان گیلان مرسوم شد. اما علاوه بر شهر آستانه اشرفیه، بسیاری از مردم شهر ملایر را اولین مرکز شروع مروار بافی می دانند و اعتقاد دارند این هنر از ملایر به سمت گیلان رفته است. به هر حال امروزه هم استان گیلان و هم شهر ملایر از جمله بزرگترین مراکز مروار بافی محسوب می شوند.

مراحل مرواربافی چیست

برای تولید یک محصول با هنر مروار بافی، مراحل مختلفی وجود دارد که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد:

1.مرحله تقسیم بندی مروار

در این مرحله ابتدا شاخ و برگ ها و گره های روی ترکه مروار را جدا کرده و سطح گیاه را کاملا صاف می کنند تا محصول با کیفیت تری تولید کنند.

2.مرحله مرتب کردن مروار

بعد از اینکه مروارهای صاف و یکدست  شدند. آن ها براساس اندازه (قطر، طول و عرض)  تقسیم بندی می کنند تا هنگام بافت به راحتی بتوانند سایز مورد نظر خود را بدست بیاورند.

3.مرحله پخت مروار

 در این مرحله برای اینکه بتوانند پوست روی چوب را به راحتی از بدنه آن جدا کنند، شاخه های مروار را حدود 12 ساعت در آب جوش می جوشانند. سپس می گذارند تا چوب ها مدت شش ساعت در آب بماند و حسابی نرم شود. 

4. مرحله جداسازی مروار

در این مرحله به راحتی پوست مروار ها بدون هیچ ماشینی و تنها به وسیله دست مروار بافان جدا می شود. برای جدا سازی پوست مروارها از قسمت ضخیم آن شروع کرده و به سمت قسمت نازک چوب می روند.

انواع بافت مروار

برای بافت محصولات مروار بافی معمولا از دو ساختار استفاده می کنند. در ساخت محصولاتی مانند سبد و سطل( یعنی محصولات با ابعاد کوچک) از روش ” بدون اسکلت بندی” استفاده می کنند. اما چنانچه بخواهند محصولاتی مانند پیکره حیوانات یا میز و صندلی در ابعاد بزرگ بسازند از روش” دارای اسکلت بندی  ” استفاده می کنند.  همچنین از انواع بافت محصولات مروار می توان به بافت تسمه ای، زنجیر بافی، بافت زیر و رو و بافت پنجره ای اشاره کرد.

بافت محصولات

بافت محصولات مروار تقریبا شبیه به بافت دیگر محصولات حصیری است. اما این روش که کاملا دستی و بدون دخالت ماشین انجام می شود. برای مروار بافی ابتدا چهار ترکه را کنار یکدیگر قرار می دهند. سپس چهار یا پنج ترکه دیگر را از میان آن می گذرانند (عمل بافت معمولا به روش ” یک زیر و یک رو” انجام می شود).  بعد از بافت بدنه محصول، کف محصول را داخل آن قرار می دهند. آنگاه مرواباف به صورت مارپیچ اطراف آن را می بافد تا محکم شود. در نهایت محصول با تکنیک های مروار باف ها محکم  می شود.

معمولا پس از بافتن محصولات مرواربافی شده آن را به مدت 48 ساعت داخل آفتاب  قرار میدهند. اثر تابش نور خورشید محصولات را طلایی رنگ می کند.

ابزار برای مروابافی

چکش، قیچی، فرچه، گوشه گیر، رنده، چوب قاچ و تخته کار از جمله وسایل لازم برای مروار بافی به شمار می آید. برای آموزش این هنر زمان زیادی لازم نیست اما دقت و سلیقه حرف اول را می زند.

اهمیت صنایع دستی مرواربافی

محصولات مروار بافی شده نسبت به سایر محصولات حصیری از کیفیت بالاتری برخوردار هستند. همین مسئله باعث شده تا این محصولات، طرفداران زیادی داشته باشد. در واقع مقاومت زیاد محصول، قابلیت شستشوی و قابلیت ترکیب آن با مواد دیگری مثل چوب و آهن از جمله برتری هایی است که باعث پر طرفدار شدن آن می شود.

اما مهمترین نکته درباره محصولات مرواربافی این است که با گذشت زمان رنگ آن تغییر نمی کند. همچنین تابش مستقیم آفتاب هیچ تاثیری روی محصول نمی گذارد.

کاربرد محصولات مرواربافی

تنوع محصولات مرواربافی زیاد است. از سبد های کوچک نگهداری  وسایل تا میز و صندلی و تخت خواب همه  به صورت مروار بافی شده در بازار وجود دارد. اما از  پرطرفدارترین محصولات مروار بافی میتوان به سبد های مختلف نگهدارنده سیب زمینی و پیاز و شکلات خوری  ساک و  سطل اشاره کرد.

چطور از صنایع دستی مرواربافی نگهداری کنیم

اگرچه محصولات مروار بافی نسبت به سایر محصولات حصیری از میزان ماندگاری بیشتری برخوردار است اما برای حفظ و نگهداری آن باید نکاتی را رعایت کنیم:

1.    دشمن اصلی مروار ها رطوبت هستند. برای نگهداری از آن بهتر است تا حد امکان از رطوبت دور باشد.

2.    از آنجایی که تار و پود مروار به راحتی قابل مشاهده است، اشیای نوک تیز می توانند به راحتی این تار و پود را از هم جدا کرده و محصول را ازبین ببرند.

3.    هرگز محصولات مروار را در معرض حرارت مستقیم قرار ندهید چون باعث از بین رفتن محصول می شود.

4.    بهتر است برای تمیز کردن محصولات از آب ولرم استفاده کنید و آن را به آرامی بشویید.

صادرات محصول

بر طبق آخرین آمارها، درآمد صادرات صنایع دستی مرواربافی از شهر آستانه اشرفیه سالانه حدود 3 میلیارد ریال بوده و به نظر می رسد. این محصولات حصیری طرفداران زیادی در خارج از ایران نیز دارد.

 بر طبق گفته متخصصان، کشورهای عراق آذربایجان، ترکمنستان و کویت از جمله کشورهای متقاضی این محصول است.